Μπουχάρια και Νοχτάρια

Το γεωλογικό τοπίο μελέτης βρίσκεται στο Μικρόβαλτο, 40 χιλιόμετρα νότια της Κοζάνης. Περιλαμβάνει τους γεωλογικούς σχηματισμούς των Μπουχαριών και Νοχταριών, οι οποίοι ονομάζονται και γεωμορφές. Ο σχηματισμός των γεωμορφών αυτών αποτελείται από μια σειρά ενεργειών που λαμβάνουν χώρα στο έδαφος. Τα πετρώματα, αρχικά αποικοδομούνται με τη διαδικασία της αποσάθρωσης, σπάζουν και διαλύονται. Στη συνέχεια, με τη διαδικασία της διάβρωσης μεταφέρονται κοντά ή μακριά με τη βοήθεια του νερού και του αέρα. Τα Μπουχάρια έχουν ογκώδη τεμάχια στην κορυφή τους, ενώ τα Νοχτάρια έχουν κωνικό σχήμα διότι δεν είχαν πάνω τους αυτά τα τεμάχια για να προστατευτούν και έτσι διαβρώνονται έως και σήμερα.

Ως επακόλουθο των ενεργειών των γεωλογικών διαδικασιών έρχεται ο μετασχηματισμός του εδάφους. Το έδαφος καλύπτεται με νέα υλικά και μετατρέπεται σε υπέδαφος. Το γεγονός ότι τα πετρώματα και τα υλικά από τα οποία σχηματίστηκαν τα Μπουχάρια και τα Νοχτάρια υπήρχαν στο εσωτερικό του εδάφους πολλά χρόνια προτού βγουν από αυτό και σχηματίσουν την σημερινή τους μορφή, δηλώνει ότι το έδαφος δεν είναι απλώς η βάση πάνω στην οποία είναι στερεωμένοι οι γεωλογικοί σχηματισμοί, αλλά αποτελεί αρχή και συνέχειά τους.

Όσον αφορά το τοπίο, η τοποθεσία των γεωμορφών χαρακτηρίζεται από ήπιο, λοφώδες ανάγλυφο, αβαθείς χαραδρώσεις και είναι δασώδης. Όλοι οι σχηματισμοί βρίσκονται μέσα στην χαράδρα που υπάρχει στο τοπίο, το κέντρο της οποίας διασχίζει το ρέμα της ποταμιάς. Τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα προσδίδουν ζωή στο τοπίο και συνεπώς κίνηση σε αυτό. Tα ζωντανά στοιχεία του χώρου γίνονται αντιληπτά μέσα από την έννοια του χρόνου. Ο χρόνος αποτελεί στοιχείο των γεωμορφών, καθώς αυτές μεταβάλλονται συνεχώς από τη μέρα της δημιουργίας τους έως και σήμερα.

Σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των χαρακτηριστικών του τοπίου έχει η αντίληψη. Αντίληψη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνει κάποιος τι συμβαίνει γύρω του, να συλλαμβάνει στοιχεία της πραγματικότητας και να διαμορφώνει σαφή εικόνα για πρόσωπα και καταστάσεις. Ανάλογα με τη θέση του επισκέπτη στο τοπίο μελέτης και αυτά που είναι ορατά και αόρατα, επηρεάζεται και η αντίληψή του. Η μορφή των γεωμορφών δημιουργεί διαφορετικές ποιότητες και χαρακτηριστικά, τα οποία αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο κάθε αποδέκτης.

Η κάθε γεωμορφή, είτε πρόκειται για Μπουχάρι είτε για Νοχτάρι, έχει τη δική της ξεχωριστή μορφή. Το σχήμα ενός Μπουχαριού είναι ακανόνιστο. Μπορεί να αποτελεί μια λεπτή στήλη με έναν μικρό ογκόλιθο στην κορυφή της, αλλά και μια μεγαλύτερου πάχους στήλη με έναν μεγάλο ογκόλιθο. Το σχήμα ενός Νοχταριού είναι κωνικό. Τα Νοχτάρια τείνουν να περιγράφονται στο σύνολό τους διότι τα περισσότερα είναι ενωμένα μεταξύ τους. Τα Μπουχάρια είναι περίπου 20 σε αριθμό και το ύψος τους είναι από 2 έως 7 μέτρα, ενώ το ύψος των Νοχταριών μπορεί να ξεπερνά τα 15 μέτρα. Η υφή των κορμών των Μπουχαριών είναι αδρή, με προεξοχές, ακόμη και ολόκληρων πετρωμάτων, σε όλη την επιφάνειά τους, ενώ αυτή του ογκόλιθου στην κορυφή φαίνεται να είναι αρκετά λεία σε κάποιες πλευρές της και αδρή ή με έντονα σκισίματα σε κάποιες άλλες. Η υφή των Νοχταριών είναι επίσης αδρή, αλλά σε μικρότερο βαθμό από αυτή του κορμού των Μπουχαριών.

Το ανθρώπινο σώμα αντιλαμβάνεται το περιβάλλον γύρω του μέσω των αισθήσεών του και έτσι προσανατολίζεται σε αυτό. Ο προσανατολισμός βοηθά στην κατανόηση του μεγέθους και του σχήματος του τοπίου, τα οποία όμως διαφοροποιούνται και όταν αλλάζει ο τρόπος θέασής τους. Στην περίπτωση των γεωμορφών, η παρατήρηση τους στο σύνολό τους διαφέρει από την παρατήρηση κάθε γεωμορφής ξεχωριστά και μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικούς συνειρμούς. Τα Μπουχάρια, ως σύνολο, θυμίζουν ένα δάσος ή ένα μικρό χωριό, ενώ ως μονάδες θυμίζουν μανιτάρια ή καμινάδες.

Σχετικά με τις παρεμβάσεις στο τοπίο, για την προσέγγιση της περιοχής από τους επισκέπτες δημιουργήθηκαν υποδομές από το Γεωπάρκο Γρεβενών- Κοζάνης. Αυτές περιλαμβάνουν δυο βασικούς διαδρόμους περιήγησης, δυο κιόσκια, έναν οικίσκο υποδοχής και περίφραξη της βόρειας πλευράς. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια αρχιτεκτονική που έρχεται να συνομιλήσει με τη φυσική αρχιτεκτονική.

Ως προς την υλικότητα, κύρια υλικά του εδάφους και των γεωμορφών είναι τα πετρώματα από τα οποία δημιουργήθηκαν και αποτελούνται. Τα πετρώματα αυτά συνίστανται από ορυκτά. Σε αυτά ανήκουν οι γνεύσιοι και οι σχιστόλιθοι, μέσω της αποσάθρωσης των οποίων δημιουργήθηκαν οι γεωμορφές των Μπουχαριών και Νοχταριών. Οι μεταμορφώσεις των πετρωμάτων ανήκουν στον γεωλογικό κύκλο μετασχηματισμού. Ο κύκλος αυτός είναι αρκετά αργός, αλλά διαρκής και καθημερινός.

Όπως ο άνθρωπος, έτσι και η πέτρα έχει τη δική της ζωή. Είναι σαν την καρδιά της κινητής ζωής, τον ανθρώπινο σκελετό. Ο Juhani Palasmaa θεωρεί ότι τα φυσικά υλικά ενσωματώνουν τη διάσταση του χρόνου, με το πέρασμα του οποίου αυξάνεται και η φθορά ενός υλικού. Η πέτρα, μέσα από χημικές και οργανικές διεργασίες, μεταβάλλεται αργά και σταθερά. Αναπόφευκτα υποβάλλεται στις διαδικασίες της γήρανσης. Αυτό που θεωρείται γήρανση όμως είναι τελικά η επιβεβαίωση ότι η ανόργανη ύλη είναι ζωντανή.

Εκτός από την πέτρα, βασικό υλικό σχηματισμού των γεωμορφών είναι το νερό. Είναι αυτό που καθορίζει το ανάγλυφό τους, την ένταση του χρώματός τους και το βαθμό της διάβρωσής τους. Η ύπαρξή του έχει ζωτική σημασία για τις γεωμορφές. Το νερό της βροχής δημιούργησε το σημείο εκκίνησης του σχηματισμού τους, ένα ρέμα.

Ο τρόπος που νιώθει κάποιος όταν βρίσκεται στο τοπίο διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το γεγονός της αφάνειας των γεωμορφών κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους είχε ως αποτέλεσμα οι κάτοικοι της περιοχής να τις ερμηνεύουν μέσα από μύθους. Ένα ιδιαίτερα έντονο συναίσθημα και θέμα των μύθων αυτών είναι ο φόβος. Οι κάτοικοι θεωρούσαν ότι μέσα από τα Μπουχάρια, λόγω της όψης τους ως καμινάδες, έβγαιναν διαβόλοι τη νύχτα και τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους που πλησίαζαν.

Εκτός από φόβο, άλλα συναισθήματα που προκαλούνται στον επισκέπτη του πρωτόγνωρου αυτού γεωλογικού τοπίου είναι η έκπληξη, ο θαυμασμός, αλλά και ο σεβασμός, ο οποίος προκύπτει κυρίως λόγω της ενθύμησης παρόμοιων εικόνων από ερείπια αρχαίων ναών και άλλων σημαντικών αρχαιολογικών χώρων. Πιθανόν ο επισκέπτης να βιώσει και ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού περπατώντας ανάμεσα στις γεωμορφές, σαν να περπατά στη μέση μιας αχανούς έκτασης. Για να κατανοήσει κάποιος πλήρως το χώρο χρειάζεται να ενώσει τις αισθήσεις του, να υπάρξει συναισθησία.

Συνοψίζοντας, ο χώρος των γεωμορφών είναι γεμάτος φαντασία, έντονα συναισθήματα και πολλές εμπειρίες. Οφείλουμε όλοι μας να τον σεβόμαστε και να βοηθήσουμε στην ανάδειξη και διατήρησή του. Είναι ένα σπάνιο γεωμορφολογικό φαινόμενο, μοναδικό στην Ελλάδα. Ένας τόπος βγαλμένος από παραμύθι, μια ιστορία με Μπουχάρια, Νοχτάρια και τη ζωή ανάμεσά τους.