Πάντα πρωτοπορεί η Γρατινή

Είναι εξαιρετικά αισιόδοξο ότι στα χωριά μας υπάρχουν ακόμη νέοι άνθρωποι που επιδίδονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην συγκέντρωση, συγγραφή και ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας των χωριών τους. Στην περιοχή μας δυστυχώς υπάρχουν λίγες τέτοιου είδους προσπάθειες, που ξεχωρίζουν αλλά και συγκεντρώνονται με επιμέλεια και αγάπη στην γενέτειρα, ώστε να παραμείνουν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Η Γρατινή εδώ και πολλές δεκαετίες, αποτελούσε ανεξάντλητη πηγή πολιτισμού και οι προσπάθειες να διασωθούν ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία ήταν αρκετές, που έγιναν από αξιόπιστες λαϊκές αφηγήσεις παππούδων και γιαγιάδων που έζησαν στον πανέμορφο και ευλογημένο αυτό τόπο που ορθώνεται γραφικός περί τα 15 χιλιόμετρα Β.Α. της Κομοτηνής, με 235 κατοίκους σήμερα μεγάλους σε ηλικία και λιγότερους νέους και παιδιά.

Οι κάτοικοι της Γρατινής έχουν ένα ελληνικό τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, την δική τους ξεχωριστή ντοπιολαλιά που μοιάζει με την θρακιώτικη. Ωστόσο το χωριό ανέδειξε προσωπικότητες με πανελλήνια ακτινοβολία με καταγωγή από την Γρατινή, όπως τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο, την σημερινή πρόεδρο Δημοκρατίας Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, τον περιφερειάρχη Αν. Μακεδονίας Θράκης Χρήστο Μέτιο, την ξεχωριστή φυσιογνωμία του δασκάλου Γεωργίου Σακάρη που πέθανε πρόσφατα και ήταν πρόεδρος των αντιστασιακών οργανώσεων Εθνικής Αντίστασης Ροδόπης και άλλοι.

Μια εκτενής καταγραφή των πολυποίκιλων δραστηριοτήτων του χωριού κατέγραψαν πρόσφατα σε βιβλίο τους με μεγάλη αγάπη στον τόπο και την παράδοση δύο νέοι ζωντανοί άνθρωποι, ο Γαρύφαλλος Ζούγκας που συμβάλλει ενεργά στην διάδοση και πραγμάτωση πολιτιστικών εκδηλώσεων και η Ασημίνα Ζούγκα που αποφοίτησε από το Τμήμα Φιλολογίας του Α.Π.Θ., που κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν, να καταγράψουν και να αναδείξουν όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν την Γρατινή ένα χωριό κινώντας το ενδιαφέρον να την αγαπήσουν περισσότερο οι ντόπιοι αλλά επιθυμώντας να την γνωρίσουν και αυτοί που δεν την ξέρουν.

Το βιβλίο περιλαμβάνει αξιόλογα στοιχεία και είναι χωρισμένο σε ενότητες όπου σε κάθε ενότητα μας ενημερώνει αναλυτικά για όλα τα θέματα. Ξεκινάει από την περιγραφή της Κοινότητας της Γρατινής, την εκκλησία, τον Αστυνομικό Σταθμό, τον ποδοσφαιρικό σύλλογο, την δημόσια κρήνη, τους Πολιτιστικούς Συλλόγους, το Μουσείο της Κατερίνας Ιωάννου που θα στεγαστεί στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, το φράγμα, τις ταβέρνες, τα καφενεία και το μάρκετ της φιλοπρόοδου Κυριακής Αυρενλή.

Στο θρησκευτικό αίσθημα των Γρατινιωτών περιλαμβάνονται: Η πολιούχος του χωριού Ζωοδόχος Πηγή, τα εξωκκλήσια της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Παρασκευής, της Παναγίας Φανερωμένης, της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και το κοιμητηριακό παρεκκλήσι του 13ου αιώνα, καθώς επίσης για το εικονοστάσι, διάφορες εξιστορήσεις θρησκευτικού περιεχομένου και τις συνήθειες των κατοίκων του χωριού με θρησκευτικό χαρακτήρα.

Στα στοιχεία της παράδοσης αναλύονται η παραδοσιακή φορεσιά της Γρατινής, των γυναικών, των ανδρών, τα υποδήματά τους και τα κοσμήματα που φορούσαν, ο αργαλειός, τα παραδοσιακά σπίτια του χωριού και τα φαγητά τους.

Στην πολιτιστική κληρονομιά του χωριού ενημερωνόμαστε για τα έθιμα του γάμου, της γέννησης, της βάπτισης. Έθιμα και δρώμενα της ζωής του χωριού, του Αγίου Ιωάννη, της ημέρας της άνοιξης, της Βάγιας, του Αγίου Γεωργίου με τις κούνιες, της Πρωτομαγιάς, το έθιμο της Αρρωστούδας, τα καρναβάλια, το δρώμενο κατά της ανομβρίας "Η πιρπιρίτσα", "το γύργιασμα του λύκου" το σφάξιμο  του γουρουνιού.

Τα έθιμα και οι δεισιδαιμονίες του Δωδεκαημέρου, το μέτρημα για αποκάλυψη χαμένου αντικειμένου, οι προσπάθειες αποτροπής δυσάρεστων γεγονότων, το "δέσιμο" επιβλαβών ζώων, η οστεομαντεία, η πρόβλεψη βροχής και οι σωματικές λειτουργίες σαν σημάδια - οιωνοί. 

Στην λαϊκή ιατρική της Γρατινής ήταν πολλά τα γιατροσόφια και τα γητέματα που εφάρμοζαν για κάθε περίπτωση στο χωριό. 

Σε άλλη ενότητα διαβάζουμε τα παραμύθια της Γρατινής με την ντοπιολαλιά τους, τα τραγούδια, τις παροιμίες, τα λαϊκά γνωμικά, τις φράσεις και τα αινίγματα.

Συνεχίζοντας διαβάζουμε για τους υπάρχοντες νερόμυλους, τα καπνοχώραφα, τα αμπέλια, τους φύλακες τους και τα σκιάχτρα των αμπελιών, το ανεκμετάλλευτο ιαματικό νερό, τα πηγάδια του χωριού, τα ορυχεία μεταλλευμάτων και τις αρχαίες τούμπες.

Στον πόλεμο του 1940 δύο παλικάρια του χωριού έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα ήταν οι Κρέπος Θεοχάρης του Χρήστου και ο Τσιμπούκας Κωνσταντίνος του Γεωργίου, τραυματίες ήταν ο Αυρενλής Σταύρος, Δελήμπαλτας Γεώργιος και Ζούγκας Γαρύφαλλος. Κατά τον εμφύλιο στο χωριό υπήρχαν περί τα 16 πολυβολεία, τότε σκοτώθηκε από τους αντάρτες στο καμπαναριό του χωριού, ο ανθυπομοίραρχος Κωνσταντίνος Γεωργούλιας όπως και η νεαρή Γεωργία Παλιάτσου.

Πολλά τράβηξαν επίσης οι Γρατινιώτες κατά την Α', Β' και την Γ' βουλγαρική κατοχή, πείνα, ξύλο, βασανισμούς, απελάσεις, κατασχέσεις περιουσιών, ντουρντουβάκια, όπως και ο φόνος από Βούλγαρους έποικους του Σακάρη Παναγιώτη πατέρα εννέα παιδιών. Οι Γρατινιώτες όμως αντιστάθηκαν βγήκαν στα βουνά ο Σακάρης Γεώργιος, ο Δήμου Νικόλαος (Μαλίγγος), ο Παλιάτσος Δημήτριος και άλλοι όπως και από άλλα χωριά τον Αράτο, την Μαρώνεια, την Νέα Πέτρα. Αυτοί δρούσαν στην περιοχή του Καλλυντηρίου και τους προμήθευαν με τρόφιμα ο Ζούγκας Γαρύφαλλος, ο Χριστακόπουλος Χρήστος και ο Σακάρης Χαράλαμπος.

Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1944 φεύγοντας από την Κομοτηνή οι Βούλγαροι έστειλαν έναν αξιωματικό με άσπρη σημαία στην περιοχή βόρεια του Καλλυντηρίου με μια άμαξα της Νομαρχίας Ροδόπης στην οποία επιβιβάσθηκαν οι αντιστασιακοί Σακάρης Γεώργιος, Σμαραγδάς (Τζαβέλας), ο Αράπης από τα Πετρωτά, ο Φουρτούνας Αναστάσιος, ο Τερζίδης Δημήτριος από την Νέα Πέτρα και ακόμα δύο άτομα. Όταν η άμαξα πέρασε από την Γρατινή, οι κάτοικοι ύψωσαν την ελληνική σημαία και άρχισε το πανηγύρι. Φρούραρχος ορίστηκε ο Ζαχαρίδης από τον ΕΛΑΣ Αλεξανδρούπολης, υποφρούραρχος ο Δήμου Νικόλαος από την Γρατινή, Νομάρχης ο Αποστολίδης Απόστολος από τα Παγούρια και Δήμαρχος ο Μαρκίδης αυτοί έμειναν στη θέση τους μέχρι τον Μάρτιο του 1945 όσο επικρατούσε το Ε.Α.Μ.

Η ιστορική αναδρομή της Γρατινής: Η σημερινή Γρατινή πήρε το όνομά της από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Γρατιανό, στο πέρασμα του χρόνου ήταν γνωστή με τις ονομασίες Γρατιανούπολη, Γρατζιανού ή Γρατιανού. Το 1431 η Γρατινή αντιπροσωπεύτηκε στην Ιερά Σύνοδο από τον Επίσκοπο Φιλάδελφο. Το 1341 ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιωάννης Καντακουζηνός τοποθετεί τον γιό του Ματθαίο ως άρχοντα της Κομοτηνής και της Θράκης ολόκληρης. Ο Ματθαίος όμως διάλεξε και εγκατέστησε ως έδρα του Βασιλείου του την Γρατινή. Το μικρό αυτό βασίλειο έμεινε στα χέρια του μέχρι το 1357. Με την σύζυγό του Ειρήνη Παλαιολογίνα απέκτησε δύο παιδιά τα οποία γεννήθηκαν στην Γρατινή τον Δημήτριο Α' Καντακουζηνό που αργότερα μαζί με τον πατέρα του ήταν συνάρχοντες του Δεσποτάτου του Μοριά και την Ελένη Καντακουζηνού που έγινε δούκισσα των Σαλώνων (Άμφισσας).

Τέλος αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον Γαρύφαλλο Ζούγκα, άτομο με ειδικές ανάγκες παρά τα σωματικά προβλήματα που έχει και την φιλόλογο Ασημίνα Ζούγκα αλλά και όλους όσους βοήθησαν προκειμένου να αναδειχθούν όλες οι πτυχές προόδου της Γρατινής με την υπό έκδοση του βιβλίου αυτού που κοσμείται από ενδιαφέρουσες φωτογραφίες που δίνουν ανάγλυφη την ομορφιά αλλά και την αγάπη των κατοίκων για το χωριό τους, ωθώντας παράλληλα την επιθυμία και όσους δεν το γνωρίζουν να νοσταλγήσουν τις ρίζες τους.

Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και ο Δήμος Κομοτηνής έχουν την δυνατότητα όπως έκαναν και στο παρελθόν να βοηθήσουν ώστε παρόμοιες προσπάθειες να μείνουν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές χρηματοδοτώντας την έκδοση σχετικών εκδόσεων. 

Είναι μια ευκαιρία την προσπάθεια αυτή να μην την αφήσουν να χαθεί αλλά να προβούν στην έκδοση της. Θα τους τιμούν και οι κάτοικοι της Γρατινής των επόμενων γενεών αλλά και όλοι στο νομό Ροδόπης και όχι μόνο για τα πολύτιμα στοιχεία που θα μείνουν σαν απόδειξη της ελληνικότητας του τόπου αυτού.