Αν κάποτε οι επενδυτές συνέρρεαν στη Φραγκφούρτη και στο Τόκιο, τώρα συρρέουν στο Λάγος και στο Ναϊρόμπι. Την τελευταία δεκαετία η Αφρική γνωρίζει αξιοθαύμαστη οικονομική άνθηση. Εξι από τις δέκα ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες είναι αφρικανικές, ενώ πέρυσι η Μαύρη Hπειρος εμφάνισε ρυθμό ανάπτυξης σχεδόν της τάξεως του 6% – υψηλότερο και από εκείνον της Ασίας. «Είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ήπειρος στον κόσμο» έγραψε το περιοδικό «Economist». Ωστόσο το γεγονός ότι οι ντόπιοι μάνατζερ οδηγούν πλέον φανταχτερά ευρωπαϊκά αυτοκίνητα δεν σημαίνει ότι τα παλιά προβλήματα της φτωχότερης ηπείρου ξαφνικά λύθηκαν – ένοπλες συγκρούσεις, πείνα, διαφθορά, τεράστια κοινωνική ανισότητα και ασθένειες κρατούν δέσμιους τους περισσότερους από το 1 δισεκατομμύριο Αφρικανούς, από τη Μεσόγειο ως το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας.

Το αποδεικνύουν οι αριθμοί: η αναιμική ανάπτυξη του πλούσιου κόσμου τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την Υποσαχάρια Αφρική ελκυστικό προορισμό για επενδυτές. Από το 2005 οι άμεσες επενδύσεις στην περιοχή έχουν αυξηθεί περισσότερο από 50%, γεγονός που έχει σημαντική απήχηση στο συνολικό ΑΕΠ της ηπείρου, το οποίο σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένεται να αυξηθεί κατά 5,7% το 2013.

Οι αιτίες αυτού του οικονομικού θαύματος είναι πολυδιάστατες. Αρχικά η Αφρική εμφανίζει πλέον ένα ευνοϊκό είδος πληθυσμιακής αύξησης, καθώς οι Αφρικανοί ζουν περισσότερο και παράλληλα κάνουν λιγότερα παιδιά. Επειτα, η γρήγορη αστικοποίηση ελκύει επιχειρηματίες και ευνοεί μια μικρής κλίμακας εκβιομηχάνιση.
Παράλληλα, η Αφρική ανακαλύπτει την τεχνολογία: από εκεί που την τελευταία δεκαετία μόνο το 0,7% του πληθυσμού διέθετε σταθερές τηλεφωνικές γραμμές, τώρα το 70% διαθέτει κινητά τηλέφωνα. Κυρίως όμως, παρά την κοινωνική αστάθεια και το έλλειμμα δημοκρατίας, τα πράγματα βελτιώνονται στον τομέα της διακυβέρνησης.
Ωστόσο η κατάσταση δεν είναι παντού και για όλους ρόδινη. Ορισμένες χώρες που εκθειάζονται για τη ζηλευτή τους οικονομική ανάπτυξη, όπως η Ανγκόλα και η Ισημερινή Γουινέα, είναι απλώς κλεπτοκρατίες με πλούσια πετρελαϊκά κοιτάσματα. Αλλες που έχουν θέσει σωστές βάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη, όπως η Ρουάντα και η Αιθιοπία, έχουν μάλλον νοσηρό πολιτικό σύστημα. Η Κένυα, που αποτελεί μοντέλο για την Ανατολική Αφρική, είδε τις περυσινές εκλογές να αμαυρώνονται από αιματηρά επεισόδια, ενώ το Κονγκό, που τώρα προσέρχεται στις κάλπες, μοιάζει πυριτιδαποθήκη έτοιμη να ανατιναχθεί. Κι όλα αυτά την ώρα που η Νότια Αφρική, μακράν η πλουσιότερη χώρα της ηπείρου, εμφανίζει αδιάψευστα σημάδια πολιτικής και κοινωνικής παρακμής.
Για να μετατραπεί η ευημερία των αριθμών σε ευημερία των πολιτών, η Αφρική πρέπει, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, να απαλλαγεί από τα νεοαποικιακά δεσμά. Οπως μας εξήγησε τηλεφωνικά από το Λονδίνο ο καθηγητής Θαντίκα Μκανταουίρε, «αυτή την εποχή φουντώνει στην Αφρική μια συζήτηση για το κατά πόσον πρέπει να διατηρηθούν οι «τρελές» συμφωνίες που υπογράφηκαν κατόπιν πιέσεων του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας για την εκμετάλλευση κρίσιμων φυσικών πόρων, καθώς συχνά παρέχουν ψίχουλα στις εθνικές κυβερνήσεις».
Η επέκταση σε ολόκληρη την ήπειρο της Ενωσης Ελεύθερου Εμπορίου της Ανατολικής Αφρικής (σήμερα αριθμεί 20 μέλη) μοιάζει ακόμη ανέφικτη. Μια «κοινή αγορά» από τη Μεσόγειο ως το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας που θα άνοιγε σύνορα χαραγμένα από λευκούς πριν από δεκαετίες στο Λονδίνο και στο Παρίσι, θα ενίσχυε το εμπόριο, τις κατασκευές και την επιχειρηματικότητα και θα επέτρεπε στη Μαύρη Ηπειρο να παράγει αρκετό φαγητό για να τραφεί. Για πρώτη φορά μεταπολεμικά η Αφρική δικαιούται πλέον να ονειρεύεται. Αλλά απέχει πολύ από το να κάνει το όνειρο πραγματικότητα.
Ασυμμετρίες
Οι αριθμοί
Από το 2005 οι επενδύσεις στην Υποσαχάρια Αφρική έχουν αυξηθεί πάνω από 50%. Το συνολικό ΑΕΠ της Μαύρης Ηπείρου αναμένεται να αυξηθεί κατά 5,7% το 2013.
Μεσαία τάξη
Περίπου 60 εκατομμύρια Αφρικανοί έχουν ετήσιο ατομικό εισόδημα τουλάχιστον 3.000 δολαρίων την ίδια στιγμή που η πλειονότητα ζει με λιγότερα από δύο δολάρια ημερησίως.
Η μάστιγα της πείνας
Οι εννέα από τις 11 χώρες του κόσμου που αντιμετωπίζουν σήμερα «ακραίο κίνδυνο» επισιτιστικής κρίσης είναι αφρικανικές.
23 εκατ. οροθετικοί
Η Υποσαχάρια Αφρική είχε πάνω από 23 εκατομμύρια οροθετικούς το 2012 (69% του παγκόσμιου συνόλου) και περίπου 1,2 εκατομμύρια θανάτους από AIDS. Ταυτόχρονα, ένα στα εννέα παιδιά πεθαίνει προτού γίνει πέντε ετών.
Συνέντευξη
«Εξάγει πολύτιμες πρώτες ύλες χωρίς να κερδίζει»
«Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης δεν σημαίνουν υποχρεωτικά χρήματα στα κρατικά ταμεία, καθώς πολλοί φυσικοί πόροι έχουν ιδιωτικοποιηθεί ή αποφέρουν ελάχιστα λόγω «αποικιοκρατικού» τύπου συμφωνιών», εξηγεί στο «Βήμα» από το Λονδίνο ο καθηγητής Αφρικανικής Ανάπτυξης της London School of Economics Θαντίκα Μκανταουίρε, πρώην διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου του ΟΗΕ για την Κοινωνική Ανάπτυξη στην Αφρική.
Η ανάπτυξη έχει βελτιώσει τη ζωή των απλών πολιτών;
«Ενας από τους λόγους γι’ αυτή την ανάπτυξη είναι ότι σήμερα υπάρχει περισσότερη ελευθερία και καλύτερη διακυβέρνηση στην Αφρική. Ομως, τα περισσότερα καθεστώτα ακολουθούν βαθιά νεοφιλελεύθερες πολιτικές και τα χρήματα που εξοικονομούνται δεν μεταφράζονται σε πόρους για να λυθούν προβλήματα όπως η φτώχεια και η ελλιπής υγειονομική περίθαλψη. Οι διαρθρωτικές αλλαγές των δεκαετιών του 1980 και του 1990 κάνουν τη σημερινή ανάπτυξη ανισομερή. Η ανισότητα έχει αυξηθεί στην Αφρική: πλέον είναι παρόμοια με εκείνη της Λατινικής Αμερικής, γεγονός που δημιουργεί κοινωνικές εντάσεις».
Είναι βιώσιμη η αφρικανική ανάπτυξη;
«Η Αφρική σε μεγάλο βαθμό εξάγει πρώτες ύλες, αλλά εισάγει μαζικά οτιδήποτε άλλο. Υπάρχει μόνιμη δυναμική ανάπτυξης σε κάποιους τομείς, όχι όμως σε όλους. Οσον αφορά το εμπόριο, πολλά εξαρτώνται από την Κίνα, από το αν θα συνεχίσει να επενδύει και να αγοράζει από την Αφρική με τους ίδιους ρυθμούς και την επόμενη δεκαετία. Επίσης, η Αφρική αστικοποιήθηκε άτακτα και γρήγορα, χωρίς αυτό να συνοδευτεί από την απαιτούμενη εκβιομηχάνιση. Οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο (Παιδεία και κατάρτιση εργατών) είναι ελάχιστες, το ίδιο ισχύει για τις υποδομές, και ο ιδιωτικός τομέας παραμένει λιμνάζων –και χωρίς αυτά δύσκολα επιτυγχάνεται μακροπρόθεσμη ανάπτυξη».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ