Τα 10 πιο εντυπωσιακά κτίρια του φετινού Open House
Το κάποτε μεγαλύτερο ιδιωτικό κτίριο στην πρωτεύουσα, η μονοκατοικία Ξύδη στο Παγκράτι, ο Πύργος Πειραιά και το συγκλονιστικό πρότζεκτ 10AM Lofts στο Γκάζι βρίσκονται ανάμεσα στα κτίρια που ανοίγουν για δωρεάν ξεναγήσεις με το φετινό Open House.
- 11 ΑΠΡ 2024
Έφτασε εκείνη η στιγμή του έτους που Αθηναίες και Αθηναίοι σταματούν να προσπερνούν με βιαστικό βήμα τα κτίρια στους δρόμους – αντίθετα, ψάχνουν με ανυπομονησία τα κτίρια του προγράμματος τα οποία τους κίνησαν το ενδιαφέρον, διαπιστώνοντας πόσο άδικο και αφοριστικό είναι να καταξιώνουμε την πόλη μας σαν ένα απέραντο γκρίζο χαλί που υπολείπεται αρχιτεκτονικής αξίας.
Ανάμεσα στους τομείς που έχει συμβάλλει διαχρονικά με την παρουσία του το Open House στην Αθήνα, είναι να ωθήσει το ευρύ κοινό στο να εκτιμήσει και κτίρια πέρα από τα κλασικά ή τα νεοκλασικά, να ανακαλύψει κτίρια του μοντερνισμού που αποτέλεσαν ορόσημα στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης επάνω στο δομημένο περιβάλλον, αλλά και σύγχρονες εγκαταστάσεις με βιοκλιματικό πρόσημο είτε παρεμβάσεις νέων αρχιτεκτονικών γραφείων που σέβονται την ιστορική ταυτότητα του υφιστάμενου κτιρίου.
Αυτός ο δημιουργικός, πλουραλιστικός κόσμος που τις κανονικές μέρες κρύβεται πίσω από κλειστές πόρτες (άλλοτε επιβλητικής όψης με στέψη και άλλοτε απόλυτα ταπεινές, έτσι που δεν πάει ο νους σου) αποκαλύπτεται κάθε χρόνο με το Open House, μια διοργάνωση που συμπληρώνει φέτος 10 χρόνια ιστορίας στην πρωτεύουσα.
Για να τιμήσει τη «στρογγυλή» επέτειο, το πρόγραμμα είναι ιδιαίτερα αβανταδόρικο: Περισσότερα από 70 κτίρια βρίσκονται στο πρόγραμμα, από τα οποία τα 40+ ανοίγουν για πρώτη φορά τις πόρτες τους στο κοινό και ένα μέρος αυτών συγκαταλλέγεται στα πιο ακριβοθώρητα οικοδομήματα της πρωτεύουσας, που για πολλούς ήταν ένα μικρό απωθημένο. Κτίρια ιστορικά και σύγχρονα, κτίρια που ανάγονται στα προεπαναστατικά χρόνια, κτίρια μοντέρνα, μίνιμαλ ή νεοκλασικά, κτίρια του Ernst Ziller ή του Δημήτρη Πικιώνη και του Άρη Κωνσταντινίδη, διαμερίσματα, ξενοδοχεία, πρεσβείες, βίλες και επαύλεις ανοίγουν τις πόρτες τους δωρεάν για το κοινό, με την ομάδα της διοργάνωσης να περιμένει στην είσοδο για την ξενάγηση των επισκεπτών σε γκρουπ.
Ένα από τα αξιοσημείωτα σημεία του προγράμματος είναι και το ειδικό τουρ (με περιορισμένες συμμετοχές) που οργανώνεται στο Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία (Μέγαρο Δημητρίου), με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνια λειτουργίας αυτού. Παρακάτω, τα κτίρια που δεν πρέπει να χάσεις από το διήμερο της διοργάνωσης, στις 13 και 14 Απριλίου. Σημείωση: κάθε κτίριο έχει διαφορετικό ωράριο επίσκεψης, οπότε για περισσότερες πληροφορίες συμβουλευτείτε τη σελίδα του Open House.
Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας
Τη δεκαετία του 1840, λίγο έξω από τα ανατολικά όρια της τότε μικρής πόλης και μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από τα επιβλητικά βασιλικά ανάκτορα (το σημερινό Μέγαρο της Βουλής), η γνωστή φιλελληνίδα Sophie de Marbois που απολάμβανε τον τίτλο της Δούκισσας της Πλακεντίας, επέλεξε να χτίσει το μεγαλοπρεπές προσωπικό της Μέγαρο, το οποίο βάφτισε με το όνομα Βίλα Ιλίσια λόγω του γειτονικού ποταμού, όπως θα δει μέχρι σήμερα λαξευμένο σε πέτρα της εισόδου ο παρατηρητικός επισκέπτης.
Πρόκειται για το οίκημα στο οποίο κλείστηκε αμέσως μετά τον πρόωρο χαμό της κόρης της (πιθανότατα από νόσημα σχετικό με την πανώλη), περνώντας σε απομόνωση τα επόμενα χρόνια, όπως και το μέρος όπου διέμενε τα τελευταία έτη της ζωής της, κληρονομώντας σε αυτό ένα μέρος των δεισιδαιμονιών που ακούγονταν για την εκκεντρική προσωπικότητα της Δούκισσας, όπως ότι εκεί (όσο και στον Πύργο της στην Πεντέλη) διοργάνωνε μυστηριώδη συμπόσια με επιφανείς της εποχής. Σήμερα, αποτελεί έδρα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
Τα σχέδια της μεγαλοπρεπούς Βίλας Ιλίσια στη λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας, όπως στα περισσότερα κτίσματα που ανήγειρε η Δούκισσα της Πλακεντίας, ήταν του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη. Πρόκειται για συγκρότημα τεσσάρων κτιρίων, που αναπτύσσονται περιμετρικά της εσωτερικής αυλής με το συντριβάνι. Το κεντρικό κτήριο του συγκροτήματος βρίσκεται στο βάθος.
10AM Lofts
Χωρίς υπερβολές, εδώ μιλάμε για μια αποκάλυψη. Δύο ψηλοτάβανοι όροφοι των 190 τ.μ. έκαστος επί της λεωφόρου Κωνσταντινουπόλεως ανατέθηκαν διαδοχικά (ένας το 2015 και ο άλλος το 2018) στο γραφείο Gavalas Ioannidou Architecture από την εταιρία 10AM, διαμορφώνοντας ένα σπονδυλωτό όραμα που καλύπτει επιχειρηματικές ανάγκες όσο και ανάγκες κατοίκησης.
Μέσα στο κέλυφος του πρώην βιομηχανικού κτιρίου αποκαλύπτεται σήμερα ένας υψηλής αισθητικής πολυχώρος για διαφορετικές χρήσεις, όπως γυρίσματα, φιλοξενία εκδηλώσεων κ.ά., ενώ στο επάνω επίπεδο βρίσκεται η προσωπική κατοικία της ιδιοκτήτριας, με απρόσκοπτη θέα. Μάλιστα, στο πλαίσιο του νέου Open House, θα είναι επισκέψιμο (μόνο το Σάββατο) και το 10AM apotheke, στο υπόγειο του κτιρίου.
Για να αναφέρουμε μερικές από τις σχεδιαστές γραμμές του πρότζεκτ, το αρχιτεκτονικό γραφείο επανέφερε τους τσιμεντένιους τοίχους και τα ταβάνια στην αρχική τους μορφή, χρησιμοποίησε τζάμι για να διαχωρίσει τους χώρους, όπως και υαλότουβλα, αφήνοντας παράλληλα το πλούσιο φως να διαχέεται στους ορόφους από τον ακάλυπτο με τη σιδερένια σκάλα, εσωτερικά του κτιρίου. Το συστήνουμε ανεπιφύλακτα.
Πύργος Πειραιά
Το οικοδομικό έργο το οποίο για δεκαετίες παρέμεινε ανολοκλήρωτο και ακατοίκητο, έχοντας αποκτήσει παρατσούκλια όπως «κοιμώμενος γίγαντας» και «στοιχειωμένος πύργος», βρίσκεται μια ανάσα πριν τα εγκαίνια που θα σημάνουν την αρχή της νέας του εποχής στην πρώτη γραμμή του λιμανιού.
Με την ανάληψη του έργου από την Dimand σε κοινοπραξία με την EBRD και την Prodea Investments στον διαγωνισμό για την αξιοποίηση του Πύργου Πειραιά το 2019, ξεκίνησε μια διαδικασία ανακατασκευής με στόχο τη δημιουργία του πρώτου ψηφιακού και βιοκλιματικού ουρανοξύστη στη χώρα.
Πιο αξιοσημείωτη και πρωτοποριακή σε κατασκευαστικό επίπεδο ήταν η μέθοδος η οποία επιλέχθηκε για την πρόσοψη του κτιρίου με την αποξήλωση του υλικού και την ανακατασκευή για επανατοποθέτηση σε νέο σχεδιασμό, που μειώνει κατά 45% την ηλιακή έκθεση των όψεων και κατά 20% τις ενεργειακές ανάγκες του κτιρίου.
Αναπτύσσεται σε 22 ορόφους πάνω από το έδαφος και τρία υπόγεια επίπεδα, συνεχίζοντας να κατέχει τη δεύτερη θέση στη λίστα με τα ψηλότερα κτίρια της χώρας και εξασφαλίζοντας ανεπανάληπτη θέα σε όποιον βρεθεί στην κορυφή του.
Μονοκατοικία Αλέξανδρου Ξύδη
Ένα σημείο αναφοράς για το κίνημα του αθηναϊκού μοντερνισμού στην αρχιτεκτονική, όπως και για τη «σύγχρονη αληθινή αρχιτεκτονική» του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, που πρότασσε τη σημασία της κάτοψης έναντι των όψεων.
Οικοδομείται το έτος 1961 για χάρη του κριτικού τέχνης και διπλωμάτη Αλέξανδρου Ξύδη, σχεδόν ταυτόχρονα με ακόμη δύο κατοικίες του σπουδαίου αρχιτέκτονα στις οποίες εφάρμοσε κοινές σχεδιαστικές γραμμές, αλλά σήμερα η μονοκατοικία Ξύδη στο Παγκράτι, πίσω από το Παναθηναϊκό Στάδιο, είναι η μοναδική που διασώζεται σε τόσο ακέραιο βαθμό, διατηρώντας τη μνήμη της κατασκευαστικής τομής που έκανε ο Κωνσταντινίδης, εφαρμόζοντας αλλά και διατηρώντας εμφανές το οπλισμένο σκυρόδεμα (μπετόν αρμέ) στον σκελετό του κτιρίου. Ένα στοιχείο της «ειλικρίνειας» που υπερασπιζόταν ιδεολογικά ο ίδιος, ενώ τότε ήταν ακόμη παντελώς ξένο να παρακάμπτεται το τελικό σοβάτισμα.
Το δεύτερο κομβικό σημείο όσον αφορά την ταυτότητα του κτιρίου είναι ότι αναπτύσσεται πάνω σ’ έναν έντονα επικλινή βράχο: επιδεικνύοντας μια σπάνια ευαισθησία για τα δεδομένα της εποχής, ο Κωνσταντινίδης επέλεξε να μην αφαιρέσει τον πέτρινο όγκο του οικοπέδου αλλά να τον αξιοποιήσει στον μέγιστο βαθμό, χρησιμοποιώντας έξυπνα τα κάτω επίπεδα για τους βοηθητικούς χώρους, ενώ οι κυρίως χώροι της κατοικίας βρίσκονται στα επάνω επίπεδα.
Βιομηχανικό πάρκο ΠΛΥΦΑ
Ένα άγνωστο σε αρκετό κόσμο βιομηχανικό συγκρότημα του ’30 στον Βοτανικό που σήμερα έχει εξελιχθεί σε λαμπρό παράδειγμα μικτής χρήσης: πίσω απ’ την αυλόπορτα της οδού Κορυτσάς 39, στα επιμέρους κτίρια του συγκροτήματος που χαρακτηρίζεται από Bauhaus στοιχεία, εδρεύει βιομηχανία υφασμάτων, εδρεύουν ανά περιόδους δημιουργικές ομάδες και ομάδες παραγωγής, εδρεύει το αρχιτεκτονικό γραφείο DECA Architecture που έχει αναλάβει το πρότζεκτ της ανακατασκευής μέρος του συγκροτήματος (και θα γνωρίσουν από μέσα οι επισκέπτες του Open House), εδρεύει και ένα από τα πιο δραστήρια φυτώρια ανεξάρτητης καλλιτεχνικής έκφρασης αυτή τη στιγμή στην Αθήνα, παρουσιάζοντας παραστάσεις, περφόρμανς, συναυλίες κ.ά.
Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για ένα οικοσύστημα καλλιτεχνών και τεχνιτών που επανακατοικεί το συγκρότημα στον Βοτανικό, ένα πρότζεκτ το οποίο ξεκίνησε με πρωτοβουλία της αρχιτεκτόνισσας Ζωής Λάγγη και του designer-κατασκευαστή Μάνου Βορδοναράκη το 2019.
Διατηρητέο κτίριο στην Πλάκα (ΜΙΕΤ)
Προτού υπάρξει έδρα για το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, το λιθόκτιστο διώροφο κτίριο της οδού Θουκυδίδου στην Πλάκα έχει αποτελέσει ένα απ’ τα πρώτα ξενοδοχεία στην πρωτεύουσα του 19ου αιώνα (με την επωνυμία «Ευρώπη» ή αλλιώς το ξενοδοχείο του Καζάλι), στοιχεία για το οποίο βρίσκουμε διάσπαρτα σε περιγραφές περιηγητών, ενώ σήμερα πρόκειται για ένα απ’ τα ελάχιστα κτίσματα των οθωμανικών χρόνων που έχουν διασωθεί και παραμένουν ζωντανά, με την υποδειγματική αποκατάστασή του να είχε γίνει την περίοδο 1980-1984 υπό την επίβλεψη των αρχιτεκτόνων Α. Καλικά και Α. Ρωμανού.
Από τον αρχικό Οθωμανό ιδιοκτήτη το κτίριο πέρασε το 1840 στην οικογένεια Κοντόσταυλου, στην ιδιοκτησία της οποίας παρέμεινε επί περίπου έναν αιώνα. Πέρα από την ξενοδοχειακή χρήση, το κτίριο μέσα στο μακρύ χρονολόγιο της ιστορίας του στέγασε διαδοχικά το Β’ Γυμνάσιο, το Φρουραρχείο Αθηνών, το Κακουργιοδικείο, οικογένειες προσφύγων απ’ τη Μικρά Ασία, ενώ την περίοδο 1940-1960 δωμάτια του ισογείου και του επάνω πατώματος ενοικιάζονταν.
Ως κτίριο, ακολουθά τη χαρακτηριστική διάταξη αθηναϊκού σπιτιού των αρχών του 19ου αιώνα, εμφανίζοντας την έμπνευση του αίθριου και της στοάς απ’ τα αρχαία χρόνια. Υπάρχει δηλαδή ένα εσωτερικό αίθριο γύρω από το οποίο αναπτύσσεται σε σχήμα Π περιμετρική στοά και βεράντα με μεγάλα ανοίγματα για τον όροφο. Παράλληλα, έντονη είναι η παρουσία των ξύλινων διακοσμητικών στοιχείων, που παραπέμπουν στην οθωμανική παράδοση.
Μέγαρο Μελά
Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ, ο Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνστ Τσίλλερ έπρεπε να ξεπεράσει τον εαυτό του: το αίτημα το οποίο έλαβε το έτος 1873 από τον μεγαλέμπορο της διασποράς Βασίλειος Μελάς (απόγονου του Μελά της Φιλικής Εταιρείας) ήταν να δημιουργήσει το μεγαλύτερο και ακριβότερο ιδιωτικό κτίσμα της εποχής εκείνης στην πρωτεύουσα. Το πλάνο ήταν να κατασκευαστεί ένα κτίριο περιωπής για ξενοδοχείο πρώτης κλάσης με ευρωπαϊκά πρότυπα, τα έσοδα του οποίου θα είχαν φιλανθρωπικό σκοπό και συγκεκριμένα την οικοδόμηση νηπιαγωγείων.
Έτσι, γεννήθηκε το Ξενοδοχείο Μελα που αργότερα απαντάται ως Grand Hotel d’Athènes (Αθήναι).
Για την εποχή εκείνη ήταν ένα πραγματικό κόσμημα που κέρδιζε αμέσως την προσοχή, καθώς βρισκόταν στη «βιτρίνα» της πόλης, που –όπως αναφέρεται σε σημείωμα του Ιδρύματος Μελά για το κτίριο, «κόστισε το υπέρογκο, για τότε, ποσόν του ενός εκατομμυρίου δραχμών, όταν ο κρατικός προϋπολογισμός ανερχόταν σε 33 εκατομμύρια δραχμές». Πιο αξιοθαύμαστο κομμάτι της επιβλητικής κατασκευής, το υαλοσκεπές αίθριο, ένα από τα λίγα που υπάρχουν ως σήμερα στην Αθήνα.
Το Μέγαρο Μελά, έχοντας περιέλθει στη δικαιοδοσία της Εθνικής Τράπεζας από το 1977, ανοίγει πρώτη φορά στο πλαίσιο της διοργάνωσης Open House.
Διαμερίσματα στη Χέυδεν
Πόσο εύκολο είναι για ένα νεαρό (και βραβευμένο) αρχιτεκτονικό γραφείο να πατήσει επάνω σε κατασκευή υπογραφής ενός εμβληματικού αρχιτέκτονα του τόπου, που μέσα από την αισθητική ποιότητα και τον φιλοσοφικό στοχασμό των έργων του συνέδεσε την Ελλάδα με τη διεθνή πραγματικότητα του 20ου αι.;
Η περίπτωση αφορά την Ανθή Οικονόμου, τον Ζαφείρη Κατανάκη και την ομάδα τους ao architect που μέσα στο έτος 2023 ολοκλήρωσαν τις εργασίες ανακαίνισης για δύο ισόγεια διαμερίσματα από την τετραώροφη πολυκατοικία του Δημήτρη Πικιώνη στην οδό Χέυδεν, ένα τυπικό δείγμα του μοντερνισμού στην πόλη των Αθηνών.
Όπως διευκρινίζεται, οι σχεδιαστικές αναφορές του κτιρίου αποτέλεσαν βασικό άξονα της αισθητικής προσέγγισης του γραφείου, ενώ οι παρεμβάσεις δεν αλλοιώνουν το αυθεντικό του χαρακτήρα.
Μέγαρο Διομήδη
Το μπεζ μεγαθήριο με την επιβλητική όψη της οδού Πατησίων 146 είναι το πρώτο κτίριο στη χώρα που οικοδομήθηκε συγκεκριμένα με σκοπό να στεγάσει αρχεία, για λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας. Ο Νικόλαος Ζουμπουλίδης, αρχιτέκτονας της τράπεζας και γνωστός για τη δημιουργία ιδιαίτερων κατοικιών στη Φιλοθέη και την Εκάλη, εκπόνησε τα σχέδια και επίσης είχε την επίβλεψη της κατασκευής από κοινού με τον μηχανικό Αριστείδη Μπαλάνο, την περίοδο μεταξύ των ετών 1923 και 1926 που ανεγείρεται το κτίριο.
Βεβαίως, η διαρρύθμιση των χώρων ανταποκρινόταν στη χρήση του ως αρχειοστασίου, δηλαδή με χώρους φύλαξης και όχι εργασίας. Τη λειτουργία αυτή είχε το κτίριο μέχρι το 2000, όταν και ξεκίνησαν οι εργασίες στερέωσης και ανάπλασης του κτιρίου σε επίπεδο υποδομής και διαρρύθμισης για τη μετατροπή του από αμιγές αρχειοστάσιο σε έναν σύγχρονο χώρο στέγασης για το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας – ένα εκτενέστατο και πολυσήμαντο αρχείο που σχεδόν ταυτίζεται χρονικά με την ύπαρξη του νεοελληνικού κράτους.
Ο επισκέπτης του κτιρίου σήμερα, προτού ανέβει στους ορόφους με το φυλασσόμενο αρχειακό υλικό, συναντά στο ισόγειο τεκμήρια για την ιστορία τόσο της τράπεζας όσο και του ελληνικού χαρτονομίσματος, ανάμεσα στα οποία και το παλαιότερο χρηματοκιβώτιο της Εθνικής Τράπεζας.
Παλαιό Χρηματιστήριο και Μικρό Χρηματιστήριο
Οι δύο εγκαταστάσεις από τη σημαίνουσα ιστορία του Χρηματιστηρίου Αθηνών ανοίγουν για πρώτη φορά στο πλαίσιο του Open House.
Η πρώτη απ’ τις δύο (επί της Πεσμαζόγλου) αντιστοιχεί στην τέταρτη κατά σειρά έδρα του, όπου παρέμεινε το διάστημα 1891-1934 – μια πολύ εντυπωσιακή αίθουσα εσωτερικά με πλούσιο διάκοσμο στο ύφος του εκλεκτικισμού, όπως αγάλματα-καρυάτιδες, ζωγραφισμένο ταβάνι και ανθέμια, στοιχεία τα οποία επανήλθαν με εργασίες αποκατάστασης το 1997 από τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη.
Η δεύτερη στάση αφορά τον διάσημο «ναό» στην οδό Σοφοκλέους, όπου παρέμεινε το Χρηματιστήριο κατά τα έτη 1934 ως 2005, ζώντας εκεί τα χρόνια της μεγάλης ακμής του. Χτίστηκε το 1931 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Νικόλαου Ζουμπουλίδη, ενώ το 1965-1968 επεκτάθηκε καθ’ ύψος.
Σήμερα, λειτουργεί ως χώρος διαφόρων εκδηλώσεων και μελλοντικά θα αποκατασταθεί πλήρως με μέριμνα της Εθνικής Τράπεζας. Αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της κατασκευής, η μνημειακή είσοδος που παραπέμπει στην τριμερή δομή της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, ενώ στο εσωτερικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η φατνωματική οροφή που είναι κατασκευασμένη από ενισχυμένο τσιμέντο. Μέχρι σήμερα, δεσπόζει εκεί το ξύλινο ταμπλό των μετοχών.
