Χαβαλές: Μια λέξη με ναυτική προέλευση

Η λέξη χαβαλές έχει μια περίεργη γενεαλογία. Καταρχήν να πούμε ότι η βασική της σημασία, σήμερα, είναι ο αστεϊσμός, η ευχάριστη κουβεντούλα, η πλάκα που κάνουμε με τα φιλαράκια μας για να εκτονωθούμε. Όμως, σημαίνει και την αναίτια, χάριν πλάκας καταστροφή, ενώ τη χρησιμοποιούμε και για τον άνθρωπο που αρέσκεται στα χονδροειδή αστεία.

Η λέξη παράγεται από το τουρκικό «havale», που, κατά τον Δημητράκο, είναι ο υπερκείμενος, αυτός που είναι από πάνω, το επικάλυμμα. Στη ναυτική ορολογία «χαβαλές», ή «χαβαλάς», είναι το φορτίο που είναι τοποθετημένο στο κατάστρωμα, σε αντιδιαστολή με εκείνο που είναι στο κύτος, το αμπάρι του πλοίου.

Εάν μιλάμε για πρόσωπα, «χαβαλές» είναι ο προϊστάμενος, ο επιστάτης, ιδιαίτερα ο φορτικός τέτοιος. «Χαβαλέ σε έβαλα στο κεφάλι μου;»  είναι μια έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι παλιότεροι, καθώς σήμερα εμείς έχουμε αντικαταστήσει το χαβαλέ με τον «κεχαγιά» στην ίδια φράση, αλλά και το «κεφάλι» με ένα άλλο σημείο της ανδρικής ανατομίας, το οποίο αδυνατώ να αναφέρω, γιατί θα με πάνε μέσα.

 Ωστόσο η διαδεδομένη σημασία της λέξης, η πλάκα, είναι σύμφυτη με την χαρακτηρολογική σκευή των νεοελλήνων, που γενικώς προτιμούν την ελαφρολαϊκή διασκέδαση από την εργώδη φιλοπονία. Όχι ότι αυτό είναι κακό, απλώς το αναφέρω.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.