"To μέλλον βρίσκεται στην ύπαιθρο"

Από το μακρινό 2018, ο Rem Koolhaas, αρχιτέκτονας και συνιδρυτής της ΟΜΑ, έβλεπε το μέλλον στην ύπαιθρο. Δήλωνε “Είναι καιρός να μάθουμε από τη ριζική αλλαγή που συμβαίνει πέρα από τις πόλεις του κόσμου.”

Με το πέρας του έτους, ο αναστοχασμός και το κλασικό reality-check είναι απαραίτητα για όλους. 

Πόσο αλλάζει η ύπαιθρος στη ψηφιακή εποχή; Για πόσο ακόμα μέτρο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού θα είναι ο άνθρωπος; Που τελειώνει η πόλη; 

Από άρθρο του Rem Koolhas στο περιοδικό Economist : 

“Ο σύγχρονος κόσμος είναι απασχολημένος με τις πόλεις. Περισσότερο από το ήμισυ της ανθρωπότητας ζει σε πόλεις, γεγονός που αποτέλεσε το πρόσχημα για μια σχεδόν αποκλειστική εστίαση στην πόλη. Θεωρούνται ως οι κινητήρες της οικονομίας, της χειραφέτησης, του απόλυτου «τρόπου ζωής». Από το «Delirious New York» (1978), μάλλον έχω συνδεθεί όσο κανείς άλλος με αυτή τη συγκέντρωση στην πόλη, στη μητρόπολη, στην αστικοποίηση.

Σήμερα υπάρχει σχεδόν παντελής έλλειψη εξερεύνησης της υπαίθρου. Ωστόσο, αν κοιτάξετε προσεκτικά, η ύπαιθρος αλλάζει πολύ πιο γρήγορα και ριζικά από την «πόλη», που από πολλές απόψεις παραμένει μια αρχαία μορφή συνύπαρξης.

Το συνειδητοποίησα για πρώτη φορά σε ένα ελβετικό χωριό στο Engadin, το οποίο επισκεπτόμουν συχνά τα τελευταία 25 χρόνια. Άρχισα να παρατηρώ δραστικές αλλαγές εκεί. Το χωριό μεγάλωνε και αραίωνε ταυτόχρονα. Ένας άντρας που υπέθεσα ότι ήταν αγρότης αποδείχθηκε ότι ήταν ένας δυσαρεστημένος πυρηνικός επιστήμονας από τη Φρανκφούρτη. Οι αγελάδες εξαφανίστηκαν, μαζί με τη μυρωδιά τους, και ήρθαν μινιμαλιστικές ανακαινίσεις, άφθονα μαξιλάρια που απορροφούσαν το αστικό άγχος των νέων ιδιοκτητών τους. Η ίδια η γεωργία αφέθηκε πλέον στους εργάτες της Σρι Λάνκα. Και οι νταντάδες, οι νοσοκόμες και οι βοηθοί που στρατολογήθηκαν στη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες φρόντιζαν τώρα τα σπίτια, τα παιδιά και τα κατοικίδια του εικονικού πληθυσμού μιας εβδομάδας το χρόνο που είχαν προκαλέσει την επέκταση του χωριού.

Αυτό ήταν το έναυσμα για μια μεγαλύτερη εξερεύνηση της υπαίθρου παγκοσμίως. Έχει οδηγήσει στη συνειδητοποίηση ότι, προκειμένου να τροφοδοτηθούν, να συντηρηθούν και να ψυχαγωγηθούν οι συνεχώς αναπτυσσόμενες πόλεις, η ύπαιθρος γίνεται ένα κολοσσιαίο πίσω μέρος του σπιτιού, οργανωμένο με αδυσώπητη καρτεσιανή αυστηρότητα. Αυτό το σύστημα, όχι πάντα ευχάριστο, πολλαπλασιάζεται σε άνευ προηγουμένου κλίμακα. Ο μετασχηματισμός που προκύπτει είναι ριζικός και πανταχού παρών και εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους σε όλο τον κόσμο.

Στην Αμερική, για παράδειγμα, μια ζώνη διασχίζει το μέσο της χώρας όπου οι δορυφορικές πληροφορίες έχουν άμεσο αντίκτυπο στη γεωργία. Η βαθιά γνώση κάθε τετραγωνικής ίντσας της γης μεταδίδεται στο φορητό υπολογιστή του αγρότη. Ο φορητός υπολογιστής είναι το νέο έδαφος. Από το φορητό υπολογιστή, ο αγρότης τροφοδοτεί τα δεδομένα σε ένα ρομποτικό τρακτέρ. Κάθε εποχή, μια αρμάδα από εξελιγμένες θεριστικές μηχανές τόσο μεγάλες και ακριβές που χρειάζονται κοινή χρήση και εργασία 24 ώρες την ημέρα, λειτουργεί σχεδόν σαν στρατιωτική εκστρατεία, κινούμενη αργά από νότο προς βορρά καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται για να δημιουργήσει ένα γραμμικό tabula rasa, που χωρίζει τηνΑμερική στα δύο μισά.

Η Ρωσία προσφέρει ένα διαφορετικό παράδειγμα. Με τον αγκάλιασμα της οικονομίας της αγοράς, απομένει μόνο ένα κλάσμα του άλλοτε εκτεταμένου δικτύου αεροπορικών διαδρομών της Aeroflot. Οι πόλεις που κάποτε ήταν συνδεδεμένες είναι τώρα καταδικασμένες να επιστρέψουν στον 19ο αιώνα και πρέπει να βρουν νέους σκοπούς. Τα αποτελέσματα εξέπληξαν. Μερικές φορές οδήγησε σε μια αυξημένη αίσθηση γαλήνης με την αξιοποίηση στο έπακρο μιας ακούσιας κατάστασης εκτός δικτύου, τον πολλαπλασιασμό μουσείων, όπου κάθε επαρχιακή τεχνοτροπία εκτιμάται. Σε όλα αυτά επικαλύπτεται ο αντίκτυπος της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ο μόνιμος πάγος στο βορρά λιώνει και καταστρέφει δομές και υποδομές, με νέες περιοχές να γίνονται κατάλληλες για γεωργία και να μετατοπίζεται μια μεγάλη έκταση καλλιέργειας προς τα βόρεια.

Άλλα παραδείγματα του μετασχηματισμού της υπαίθρου ποικίλλουν από τις ευκαιρίες στη Γερμανία να διοχετεύονται πρόσφυγες για να αναβιώσουν ετοιμοθάνατες, μισοεγκαταλελειμμένες περιοχές μέχρι τον αντίκτυπο των κινεζικών σιδηροδρόμων που μεταμορφώνουν την καρδιά της Αφρικής. Έπειτα, υπάρχουν τα σαρωτικά αποτελέσματα του μεγάλου πολιτικού επανασχεδιασμού, όχι μόνο υπό τους δικτάτορες όπως ο Στάλιν και ο Μάο, αλλά και κάτω από την κοινή γεωργική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εν ολίγοις, καλώς ή κακώς (συχνά και τα δύο) η ύπαιθρος έχει εμπλακεί πλήρως στον εκσυγχρονισμό, σε παγκόσμια κλίμακα.

Αρχιτέκτονες, κοιτάξτε και μάθετε

Ως αρχιτέκτονας, με γοητεύουν τα φυσικά αποτελέσματα της εικονικής προπαγάνδας της Silicon Valley. Μια νέα κλίμακα εμφανίζεται στα κέντρα δεδομένων και στα κέντρα διανομής. Τα κτίρια γίνονται όλο και μεγαλύτερα, με το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής να είναι το Gigafactory της Tesla που κατασκευάζει μπαταρίες κοντά στο Ρίνο της Νεβάδα. Καθώς αυτοματοποιούνται και ρομποτοποιούνται όλο και περισσότερο, κανένα από αυτά τα κτίρια δεν έχει μεγάλους ανθρώπινους πληθυσμούς. 

Η ανθρώπινη κλίμακα θα μπορούσε να γίνει άσχετη.

Σε μερικά από τα γιγάντια θερμοκήπια του σήμερα, το φως δεν είναι αποδεκτό για την ευχαρίστηση των ανθρώπων, αλλά μειώνεται σε αυτό το στενό μέρος του φάσματος που προάγει την ανάπτυξη των φυτών. Είναι μια επιστροφή στην ακραία λειτουργικότητα.

Δεδομένου του τεράστιου κτιρίου στην ύπαιθρο και της μείωσης της ανθρώπινης παρουσίας, η αρχιτεκτονική μπορεί να γίνει πιο ριζοσπαστική. Σήμερα, οι άνθρωποι χρειάζονται το μπεζ χρώμα: δεν αντέχουμε την έντονη αντίθεση ή την ένταση του χρώματος. Στους νέους τεχνολογικούς χώρους όμως παθαίνεις σοκ έντασης. 

Η κωδικοποίηση δημιουργεί τη δική της αισθητική.

Βρισκόμαστε μάρτυρες της ανάδυσης ενός νέου υψηλού. Και αυτό θα έχει αντίκτυπο όχι μόνο για την αρχιτεκτονική αλλά και για τους πολίτες ευρύτερα. Έχει μια ομορφιά που από μόνη της είναι πραγματικά εκπληκτική.”