Η Μαντώ, η τραγουδίστρια, βρίσκεται ξαπλωμένη στρωματσάδα στο πάτωμα και κοιτάζει τον φακό με τα μάτια ορθάνοιχτα. Δίπλα της και λίγο πιο χαμηλά, ξαπλωμένος κι αυτός, ξεκουράζεται ένας άντρας. Είναι ντυμένοι με ρούχα γραφείου. Ίσως κάνει κρύο, ίσως όχι. Σε κάθε περίπτωση, κι οι δυο τους είναι μισοσκεπασμένοι με ένα διάφανο σελοφάν αντί για κουβέρτα.
Η συγκεκριμένη σουρεάλ σκηνή είναι από το βιντεοκλίπ «Μάταια», που περιλαμβάνεται στη φιλμογραφία του Γιώργου Λάνθιμου στην IMDb δίπλα σε αριστουργήματα της έβδομης τέχνης, όπως ο «Αστακός». Η βαθμολογία που έχει πάρει είναι 4,1 αστεράκια. Τα έχει πάει λίγο καλύτερα από τις «Δέκα εντολές» της Δέσποινας Βανδή (3,6). Να σημειωθεί ότι και τα δύο τραγούδια τα έχει γράψει ο Φοίβος (στίχους και μουσική). Αρκετά πιο ψηλά στην κατάταξη, με 8,5 αστεράκια, βρίσκεται το πολυαναμενόμενο «Poor Things».
Είναι ενδιαφέρον ότι στη συγκεκριμένη λίστα δεν γίνεται κάποιος διαχωρισμός. Δεν έχουν επιλεχθεί για αναφορά π.χ. μόνο οι ταινίες μεγάλου μήκους που σκηνοθέτησε ο πιο σημαντικός «auteur» του Greek weird wave ή όσα έργα έκαναν τη δουλειά του να θεωρείται υψηλού επιπέδου και άξια για γκλάμουρους βραβεύσεις (Όσκαρ, Λέοντες, Χρυσές Σφαίρες). Κάτι που, αν μη τι άλλο, βοηθάει στην απενοχοποίηση του λαϊκοπόπ πολιτισμού (ή του κακού γούστου).
Προσωπικά, οι πρώτες εικόνες που δημιούργησε ο Γιώργος Λάνθιμος και δεν μπορούσα με τίποτα να βγάλω από το μυαλό μου δεν ήταν από κάποια ταινία του, αλλά από το βιντεοκλίπ που σκηνοθέτησε για την «Παραμυθένια» (κυκλ. 1996) της Κατερίνας Κυρμιζή.
Τότε, στα 23 του χρόνια, είχε ήδη δημιουργήσει μια εμπορικά επιτυχημένη πρώτη μορφή τού, για τα εγχώρια δεδομένα, ολόφρεσκου και γεμάτου χρώμα στιλάτου σύμπαν του (α λα cinéma du look). Επιτυχημένη εμπορικά διότι χωρίς το συγκεκριμένο βίντεο μάλλον δεν θα έφτανε τόσο εύκολα στο ευρύ κοινό η κομψή, indie, εξομολογητική ποπ της τότε 19χρονης δημιουργού.
Μετά, παρατήρησα την υπογραφή του στο βιντεοκλίπ του «Στην πίσω τσέπη του blue jean», για την ίδια τραγουδοποιό, αλλά και στο «Στα ξαφνικά» των Xaxakes (κυκλ. 1997), αμφότερα τραγούδια με ήχο διαφορετικό, που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, παρότι οι καλλιτέχνες που τα έφτιαξαν δεν έγιναν ποτέ μέινστριμ είδωλα ή σταρ.
Την ίδια χρονιά, ο Λάνθιμος γύρισε ένα ασπρόμαυρο βιντεοκλίπ – σαν τη «Βληχή» του, του 2022 – για το περίπου ορχηστρικό «Ασημένιος κύκλος» του Νίκου Γρηγοριάδη (ο οποίος, δύο χρόνια μετά, θα παντρευόταν την Κατερίνα Κυρμιζή, με την οποία ήταν ήδη ζευγάρι και η οποία συμμετείχε στο βίντεο, μιας και έντυνε με τους βοκαλισμούς – και όχι της βληχές – της κάποια δευτερόλεπτα του μουσικού κομματιού).
Επρόκειτο πάλι για μια πολύ προσεγμένη δουλειά, που όμως δεν θύμιζε τα προηγούμενα βιντεοκλίπ του, τα οποία θα μπορούσαν να παίζουν στο MTV. Ήταν κάπως πιο μπιζάρ. Από το μία, έκλεινε το μάτι στον ιταλικό νεορεαλισμό, από την άλλη έκανε τη διαφορά με μια σειρά από σκηνοθετικά τρικ: με το απότομο τράβελινγκ της κάμερας, τις πολύ γοργές – σχεδόν κωμικές – εναλλαγές των (κουνημένων) πλάνων και τα στραβά καδραρίσματα που κρατούν τους θεατές σε εγρήγορση.
Όσον αφορά τα βιντεοκλίπ που γύρισε για τα «μεγάλα ονόματα» της εποχής, τους ποπ, λαϊκούς και έντεχνους αστέρες, αυτά είναι μια εντελώς άλλη υπόθεση. Τα υπερφωτισμένα γκρο πλαν που τους έκανε αποτυπώνουν, ενδεχομένως, την (αυτο)ειδωλολατρία των καλλιτεχνών, αλλά ως πρακτική δεν ήταν δικό του σκαρίφημα. Έτσι γύριζαν τα μουσικά βίντεο τότε. Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να του αναγνωρίσουμε τις ιδιαίτερες γωνίες λήψης ή τα θεόστραβα καρέ π.χ. στις «Δέκα εντολές» της Δέσποινας Βανδή και την κομψή χρήση των φίλτρων (πλέον, λόγω Instagram, δείχνουν μπανάλ) στο «Δεν έχει σίδερα η καρδιά σου» (κυκλ. 1998) του Σάκη Ρουβά.
Με τον Ρουβά, ο Λάνθιμος συνεργάστηκε και σε άλλα βίντεο (στο «Άντεξα» που έχει 6,5 αστεράκια στην IMDb, δηλαδή βρίσκεται πιο ψηλά στην κατάταξη από τις «Άλπεις» που έχουν 6,4, στο «Η καρδιά μου» κ.α.). Η πιο διάσημη στιγμή της συνεργασίας τους, πάντως, βρίσκεται στο «Θέλεις ή δεν θέλεις», που τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερου Βίντεο Κλιπ στα Μουσικά βραβεία Ποπ Κορν του 1998.
Σε αυτό, ο βρεγμένος, γυμνασμένος κορμός του Ρουβά, η προχωρημένη σκηνογραφία (νεροπίστολα, μαύρες κορδέλες για δέσιμο ματιών κλπ), τα έντονα, ποπ, «καριόκα» χρώματα, συνδυάστηκαν με το αναπολογητικό, «φλασαριστό» sexiness που κυριαρχούσε στα zeroes, όταν έλυνε και έδενε ο Τομ Φορντ με τις σχεδόν NSFW διαφημιστικές του καμπάνιες που καθόρισαν την αισθητική μιας ολόκληρης γενιάς. Παρ’ όλα αυτά, ας μη γελιόμαστε, ας μην αυτοπαραμυθιαζόμαστε. Δύο χρόνια μετά το ντεμπούτο του ως «βιντεοκλιπά», το ολίγον τι φετιχιστικό στυλ του Γιώργου Λάνθιμου είχε ήδη γίνει μέινστριμ, ήταν αναμενόμενο και καθόλου πρωτοποριακό. Παρ’ όλα αυτά, η αισθητική του και το επίπεδο της δουλειάς του ήταν κλάσεις ανώτερο των συναδέλφων του.
Κανείς δεν κάνει μόνο αριστουργήματα, βέβαια, του Λάνθιμου μη εξαιρουμένου. Κάποια βιντεοκλίπ που σκηνοθέτησε για εγχώριους μέγκα σταρ της δεκαετίας του 1990 δεν ήταν παρά «της σειράς». Η αξία τους δεν μπορεί να αποτιμηθεί με όρους τέχνης αλλά με ανθρωπολογικούς.
Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται π.χ. το «Τραγούδι στον αέρα» (κυκλ. 1997) της, πλέον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Καλλιόπης Βέττα ή το «Ένας φαντάρος σ’ ένα τρένο» (κυκλ. 1998) της Χαρούλας Αλεξίου. Στο, δε, «Μόνη σου» (κυκλ. 1997) του Διονύση Σχοινά, απλώς επανέλαβε, στο κάπως πιο ανέμπνευστο, τη δουλειά που έκανε με την Κατερίνα Κυρμιζή. Ωστόσο, αργότερα, γύρισε ένα εξαιρετικό βίντεο για το «Woman in white» (κυκλ. 1999) της Αλέξιας (σε μουσική του Αριστείδη Μυταρά, γιου του ζωγράφου Δημήτρη Μυταρά), ένα τραγούδι από την παράσταση «Κυρία με τις καμέλιες», της ομάδας χορού Οκτάνα του Κωνσταντίνου Ρήγου. Αξίζει να το δει κανείς μόνο και μόνο ως μνημείο του πόσο συναρπαστική περφόρμερ υπήρξε και συνεχίζει να είναι, ως χορεύτρια, η Έλενα Τοπαλίδου, πριν το πέρασμά της στην υποκριτική τέχνη.
Ο Λάνθιμος έκανε κι άλλα πράγματα πριν «μας τον πάρουν τα ξένα» μετά τον «Κυνόδοντα» και ξεκινήσει να γυρίζει σερί αριστουργηματικά arthouse φιλμ. Δεν ξέχασε, όμως, την τέχνη του «βιντεοκλιπά». Το 2014, σκηνοθέτησε το «Baby asteroid» του Leon of Athens, που άνετα το περιγράφει κανείς ως «ενοχλητικό», παρότι θυμίζει τις (μη-ενοχλητικές) ταινίες του. Δύο χρόνια μετά, έφτιαξε μια «βινιέτα», δηλαδή ένα βιντεάκι μισού λεπτού που δεν το λες ακριβώς βιντεοκλίπ, για το «Identikit» των Radiohead. Αυτό, παρότι ντύνει τη μουσική μιας ξένης μπάντας, θα μπορούσε να είναι η ελληνική, αλλόκοτη εκδοχή του «Andy Warhol eating a humburger». Δεν είναι πρωτοποριακό αλλά αντλεί τις αναφορές του από την πρωτοπορία. Κι αυτή η παρατήρηση, τελικά, μπορεί να λύσει τον γρίφο του τίτλου του άρθρου. Γενικά, τα βιντεοκλίπ του Λάνθιμου μπορεί να μην είναι πρωτοποριακά αλλά έχουν αναφορές σε από μια σειρά εικαστικές και κινηματογραφικές πρωτοπορίες.
Η μαύρη κωμωδία φαντασίας «Poor Things», στην οποία πρωταγωνιστεί η Έμα Στόουν, κέρδισε στις 9 Σεπτεμβρίου τον Χρυσό Λέοντα στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας. Η πρεμιέρα της στις ΗΠΑ έχει προγραμματιστεί για τις 8.12. Στην Ελλάδα, θα βγει στις αίθουσες στις 1.1.2024. Βαθμολογία Rotten Tomatoes: 9,1 στα 10.