«Κύριε Φραντζεσκάκη, χαιρετίζω με ικανοποίηση τις όψιμες φιλοζωικές ευαισθησίες σας. Αν και αργήσατε να καταλάβετε ότι δεν είμαστε το μόνο ευφυές είδος στον πλανήτη, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Σε λίγο σας βλέπω να προσχωρείτε στο βίγκαν κίνημα…». Ένας αναγνώστης, από αυτούς που μου αρέσουν, που δεν φοβάται να τα πει όπως τα βλέπει. Εντάξει, τα βλέπει λάθος, αλλά ας μην αναλώσουμε τον χώρο μας εκεί. Ας προσπαθήσουμε καλύτερα να δούμε τι εννοεί και γιατί δεν εννόησε τι εννοούμε.
Ναι, η αφορμή ήταν το ντιμπέιτ γύρω από τα χταπόδια. Ναι, έγραψα εξαρχής ότι δεν είχα ιδέα πόσο ευφυές είναι αυτό το ζώο, επειδή είναι, ούτως ή άλλως, λίγα αυτά που γνωρίζω για τη θαλάσσια πανίδα. Και ναι, φαίνεται ότι το ανθρώπινο είδος επιδεικνύει έναν περίεργο ρατσισμό απέναντι στα ζώα, γενικότερα. Όμως, αυτό το τελευταίο το έχω χιλιογράψει, δεκαετίες τώρα. Από τα παιδικά παραμύθια μέχρι τις αποφάσεις ολόκληρων κυβερνήσεων, η ενστικτώδης αντίδρασή μας σε ό,τι έχει να κάνει με όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα της Γης είναι πάντα η ίδια: ό,τι θεωρείται όμορφο ή χαριτωμένο περνάει αυτοδικαίως στην κατηγορία των ζώων που αισθανόμαστε μεγαλύτερη ανάγκη να προστατεύσουμε. Αντίθετα, οι θηρευτές και κάτι κακομούτσουνα ερπετά (βλέπε λύκοι και κροκόδειλοι) σηκώνουν όλο το βάρος της προδιάθεσής μας να γίνουμε ρυθμιστές της ζωής στο περιβάλλον που ορίζουμε. Άδικα; Άδικα. Ειδικά οι λύκοι θεωρούνταν μέχρι τη δεκαετία του ’80 εχθροί του ανθρώπου και ολετήρες του οικοσυστήματος, μέχρι που εμφανίστηκε ο Φάρλεϊ Μόατ και έβαλε τα πράγματα στη θέση τους (Λύκοι, σας παρακαλώ μην κλαίτε, εκδ. Χατζηνικολή, διαθέσιμο ακόμη στα βιβλιοπωλεία).
Και, ναι, αγαπητέ αναγνώστη, αυτή η συμπεριφορά δεν είναι ξένη στους φιλόζωους. Ούτε εντελώς αδικαιολόγητη. Βλέπετε, στην αυγή της ανθρωπότητας, ήταν απαραίτητος αυτός ο μανιχαϊστικός διαχωρισμός, γιατί στη μία κατηγορία ανήκαν τα ζώα που τρώγαμε (ή που δεν μας έτρωγαν) και στη δεύτερη εκείνα από τα οποία έπρεπε, για να το πω κομψά, «να κρατάμε τις αποστάσεις μας».
Και όντως· σήμερα αυτός ο χονδροειδής διαχωρισμός είναι παρωχημένος. Κανένα ζώο δεν απειλεί την επιβίωσή μας (εκτός ίσως από τα κουνούπια). Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα ξεφορτωθούμε, έτσι εύκολα, τις αταβιστικές μνήμες μιας εξέλιξης 150.000 ετών, επειδή τα τελευταία 200 χρόνια κατορθώσαμε να γίνουμε «κυρίαρχοι του πλανήτη». Θέλει δουλίτσα.
Κι όταν αυτή η δουλίτσα ολοκληρωθεί –όχι στο εγγύς μέλλον, αλλά το δουλεύουμε–, ίσως μπορέσουμε να κατανοήσουμε ότι για όλα τα ζώα, όχι μόνο για τα υπερευφυή δελφίνια, τα συμπαθητικά πάντα, τα κομψά ελάφια και τα πολυμήχανα χταπόδια, εμπρέπει ο σεβασμός μας. Πού ξέρεις; Μπορεί ακόμα και να σταματήσουμε να τα τρώμε. Αρκεί πρώτα να βρούμε με τι θα αντικαταστήσουμε την υψηλή διατροφική τους αξία. Γιατί αυτό, ακόμα και σήμερα, εξακολουθεί να είναι «ζήτημα επιβίωσης».
Οπότε, ναι. Έχετε εν μέρει δίκιο, αγαπητέ αναγνώστη. Είναι κάπως όψιμη η επίγνωση της αξίας των άλλων ζώων. Αλλά, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν αφορά μόνο εμένα. Αφορά ολόκληρο το είδος μας.