Ασφαλής λήψη βιταμινών

Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς, MD

Ένα από τα πράγματα που φαίνεται να μπερδεύει περισσότερο το κοινό, αλλά και τους επιστήμονες στο χώρο της υγείας, είναι η ασφάλεια της λήψης βιταμινών και άλλων μικροθρεπτικών συστατικών, όπως τα μεταλλικά στοιχεία και τα αμινοξέα.

Συχνά παρατηρούμε να αναγράφεται πάνω σε κάθε σκεύασμα συμπληρώματος διατροφής αλλά και σε τροφές, η Ημερήσια Συνιστώμενη Δόση.

Είναι ζωτικής σημασίας να απαντηθούν τα ακόλουθα ερωτήματα για να έχουμε μια ακριβή εικόνα σχετικά με τις βιταμίνες και τα συμπληρώματα διατροφής:   

• Ποια είναι η ακριβής έννοια αυτού του όρου;
   
• Γίνεται να υπερβούμε τις συγκεκριμένες δόσεις ημερησίως ή αυτό μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην υγεία μας;
   
• Υπάρχει ο φόβος με την συνεχή λήψη βιταμινών, να επιβαρύνει κανείς την ηπατική ή την νεφρική του  λειτουργία;
   

Η Ιστορία των Διατροφικών Συστάσεων

Η εξέλιξη της ιστορίας των διατροφικών προτύπων, καταγράφηκε και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από την Dr. Ισαμπέλα Λέιτς στο κλασικό πια σύγγραμμά της του 1942. Αυτή είναι και η πρώτη φορά που εμφανίζεται σε επιστημονική έκδοση ο όρος «Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση» (Recommended Daily Allowance).

Η πρώτη λοιπόν επίσημη διάταξη σχετικά με μια διατροφική σύσταση, πάρθηκε το 1835 από το Αγγλικό Κοινοβούλιο. Η συγκεκριμένη διάταξη, απαιτούσε την προσθήκη χυμού λεμονιού στην διατροφή των ναυτών, ως μέτρο για την πρόληψη του σκορβούτου.

Η πρώτη όμως πραγματική διατροφική σύσταση, ήρθε κατά την οικονομική κρίση του 1862 από τον Dr. Έντουαρντ Σμιθ. Ζητήθηκε στον Σμιθ, από το Βασιλικό Συμβούλιο, να προσδιορίσει την ελάχιστη ποσότητα τροφής που χρειάζεται ένα άτομο για να αποφύγει τη λιμοκτονία. Ο Σμιθ, μετρώντας την ποσότητα εκπνεόμενου διοξειδίου του άνθρακα και την αποβολή αζώτου σε άτομα που εργάζονταν σε μαγγανοπήγαδο, υπολόγισε ότι η ελάχιστη απαραίτητη τροφή για έναν εργαζόμενο άνδρα είναι 80 γρ. πρωτεΐνης και 2800 θερμίδες ημερησίως. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένα διατροφικό πρότυπο βασιζόταν σε επιστημονικές μετρήσεις.

Κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα, ήταν ευρέως αποδεκτό ότι μια διατροφή που περιλάμβανε μόνο την πρόσληψη πρωτεϊνών, πηγών ενέργειας (λίπη, υδατάνθρακες) και ορισμένων μεταλλικών στοιχείων, ήταν επαρκής. Χρειάστηκε να μπούμε στον 20^ο αιώνα για να γίνει γενικά αντιληπτό με βάση νέα στοιχεία, ότι οι τροφές περιέχουν απαραίτητα συστατικά που δεν είχαν εντοπιστεί ακόμη.

Την περίοδο του 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-18), διατυπώθηκαν προτάσεις για την ποσότητα τροφής των στρατιωτών. Μέχρι τότε, είχαν πια ανακαλυφθεί τα νοσήματα από διατροφικές ελλείψεις και οι τροφές που τις προλάμβαναν, ονομάζονταν «προστατευτικά τρόφιμα». Οι Βρετανικές αρχές, έκαναν τότε συστάσεις για την προσθήκη γάλακτος στη διατροφή των παιδιών και πράσινων λαχανικών σε όλες τις ηλικίες.

Με την Μεγάλη Κρίση του 1929 συστάθηκαν ειδικές επιτροπές, ώστε να συλλέξουν πληροφορίες για τις ανάγκες του ανθρώπινου οργανισμού σε μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες. Το 1933 περιγράφηκε η πρώτη διατροφική σύσταση που περιλάμβανε τιμές για αρκετές βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία (Sherman-Stiebeling). Το 1939 ο Sherman δήλωσε αναφορικά με τις τότε συστάσεις, ότι αυτές οι ελάχιστες τιμές θα πρέπει να αυξηθούν κατά 50% ώστε να συμπεριλάβουν και ανθρώπους που μπορεί να μην καλύπτονται από αυτές.

Στον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο, συντάχθηκαν αντίστοιχες και πιο εκτενείς συστάσεις, συμπεριλαμβάνοντας περισσότερα μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες, ώστε να διασφαλιστούν τα ελάχιστα όρια πρόσληψης θρεπτικών συστατικών υπό συνθήκες πολέμου.


Τι Συμβαίνει Σήμερα

Βλέπουμε λοιπόν ότι όλες οι παραπάνω συστάσεις, αφορούν ελάχιστες τιμές μίκρο- και μάκρο-θρεπτικών συστατικών, σε συνθήκες απειλής, λιμοκτονίας και εκδήλωσης νοσημάτων από διατροφικές ελλείψεις.

Οι συγκεκριμένες συστάσεις, αργότερα χρησιμοποιήθηκαν, ως βάση για νομοθετικές ρυθμίσεις, στο χώρο των συμπληρωμάτων και της διατροφής. Αποτελούν όμως τις ελάχιστες απαιτούμενες ποσότητες για να διατηρηθεί ο άνθρωπος στη ζωή, σε εποχές που υπήρχε έλλειψη τροφής. Πράγματι οι σημερινές συστάσεις δεν διαφέρουν (σε κάποιες περιπτώσεις είναι και χαμηλότερες) από εκείνες του 1933 βλ. πίνακα.


Πίνακας διατροφικών συστάσεων 1933, 1939, 1941, 2004. 

Σήμερα, ζούμε σε μια εποχή αφθονίας που η τροφή είναι διαθέσιμη (τουλάχιστον σε ένα κομμάτι της ανθρωπότητας) σε ποσότητες που όμοιές της δεν έχει ξαναδεί ο άνθρωπος. Οι τροφές όμως αυτές, είναι ουσιαστικά κενές από θρεπτική αξία. Μας παρέχουν μόνο βλαβερές θερμίδες, χωρίς να πλησιάζουμε καν στις ελάχιστες απαραίτητες ποσότητες.

Η εκρηκτική άνοδος στην επίπτωση χρόνιων προβλημάτων υγείας, αυτοάνοσων νοσημάτων, αλλά και η συνολική κατάπτωση του γενικού πληθυσμού είναι αποτέλεσμα αυτών των ανεπαρκειών.   

• Ποια είναι η φυσική δίαιτα του ανθρώπου;
   
• Ποιες ήταν οι περιεκτικότητες σε θρεπτικά συστατικά στις τροφές όταν εμφανίστηκε ο άνθρωπος στον πλανήτη μας;

Η αλήθεια είναι  ότι δεν έχουμε απαντήσεις για κανένα από τα παραπάνω ερωτήματα, γνωρίζουμε όμως με βεβαιότητα ότι οι τροφές μας είναι 10 φορές πιο φτωχές από ότι ήταν 30 μόλις χρόνια πριν. 

Είναι πλέον αναγκαιότητα, μαζί με μια καλή διατροφή, να λαμβάνουμε συμπληρώματα, ώστε να καλύψουμε την απόκλιση των τροφών από το ιδανικό.

Σύμφωνα με νέες οδηγίες που αφορούν στη δημόσια υγεία, είναι πλέον απαραίτητη η λήψη μιας καλής πολυβιταμίνης και βιταμίνης D καθημερινά, ως κομμάτι της διατροφικής πυραμίδας της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.


Ασφάλεια των Βιταμινών

Μπορεί κανείς εύκολα να παρατηρήσει ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνονται σταθερά οι ανακοινώσεις στον επιστημονικό, αλλά και στον ενημερωτικό τύπο, για τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν για την υγεία μας από τις βιταμίνες και τα συμπληρώματα (βλ. βιταμίνη D, K, Q10, αντιοξειδωτικά, πολυβιταμίνες).

Παρόλα αυτά όμως, ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια των συμπληρωμάτων συνεχίζουν να πλανιούνται στο μυαλό πολλών ανθρώπων.

• Μήπως οι πολλές βιταμίνες επιβαρύνουν το συκώτι ή τα νεφρά μου;
   
• Υπάρχει κίνδυνος να πάθω αλλεργία;
   
• Πρέπει να διακόπτω την λήψη βιταμινών κατά περιόδους;
   
• Μπορεί ο οργανισμός μου να συνηθίσει στις βιταμίνες;

Σχετικά με την επιβάρυνση του ήπατος και των νεφρών η συγκεκριμένη ανησυχία ξεκινάει από το γεγονός ότι ταυτίζουμε στο μυαλό μας τις βιταμίνες με τα φάρμακα. Πράγματι, τα φάρμακα επιβαρύνουν πολλές φορές το ήπαρ και τα νεφρά, γιατί πρόκειται για ξενο-βιοτικές ενώσεις που πρέπει να αποβληθούν από το σώμα.

Η έννοια ξενοβιοτικός, αναφέρεται σε χημικές ουσίες που δεν πρέπει να βρίσκονται μέσα στο ανθρώπινο σώμα, ξένες προς την ζωή. Αυτές μπορούν να είναι είτε υδατο-διαλύτες, είτε λιπο-διαλυτές. Να διαλύονται δηλαδή, είτε στο νερό, είτε σε λιπαρές ουσίες, όπως συμβαίνει για παράδειγμα και με τα χρώματα (νερομπογιές / λαδομπογιές).

Οι μεν υδατοδιαλυτές ενώσεις, αποβάλλονται κατευθείαν από τα νεφρά χωρίς να χρειάζονται κάποια περαιτέρω επεξεργασία, ενώ οι λιποδιαλυτές πρέπει να μετατραπούν σε υδατοδιαλύτες και στην συνέχεια να αποβληθούν.

Η συγκεκριμένη διαδικασία λαμβάνει χώρα κυρίως στο συκώτι,  σε ένα σύμπλεγμα 500 ενζύμων - το P450 - και είναι απαραίτητη η παρουσία σημαντικού αριθμού βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων, ώστε να συμβεί αυτή η μετατροπή.

Είναι λοιπόν ευνόητο ότι οι βιταμίνες και τα μεταλλικά στοιχεία όχι μόνο δεν επιβαρύνουν το συκώτι και τα νεφρά, αλλά είναι απολύτως αναγκαία η παρουσία τους για να μπορέσουν τα δύο αυτά όργανα να αποβάλουν το τοξικό φορτίο που επιβαρύνει το ανθρώπινο σώμα.

 

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς στη λήψη φαρμάκων ενώ φοβούνται τυχόν παρενέργειες των βιταμινών. 

 

Λιποδιαλυτές Βιταμίνες

Υπάρχουν βέβαια και λιποδιαλυτές βιταμίνες (A, D, E) που αν και κάπως απίθανο, μπορεί να συσσωρευτούν στο ανθρώπινο σώμα και γι αυτό θα πρέπει να χορηγούνται υπό ιατρική παρακολούθηση, όταν χορηγούνται σε θεραπευτικές δόσεις και με παράλληλη μέτρηση των ίδιων ή σχετικών δεικτών τους, που δείχνουν αν υπάρχει επάρκεια ή έλλειψή τους.

Για τη βιταμίνη Κ, αν και είναι και αυτή λιποδιαλυτή, δεν έχει καταστεί δυνατό να καθοριστεί τοξική δόση.

Για την βιταμίνη D, η τοξικότητα είναι σχεδόν απίθανο να παρατηρηθεί, όταν αυτή χορηγείται σε μορφή προ-βιταμίνης στη φυσική της μορφή ως χοληκαλσιφερόλη. Πρόκειται για τη μορφή βιταμίνης D3 που παράγει το ανθρώπινο σώμα με την έκθεση στον ήλιο. Η προβιταμίνη δεν είναι δραστική και ενεργοποιείται στον οργανισμό μόνο εφόσον χρειάζεται. Σε αυτή τη μορφή θα πρέπει να λαμβάνει κανείς δεκάδες χιλιάδες μονάδες (πάνω από 50.000 iu) ημερησίως, ώστε να παρατηρηθούν πιθανώς τα πρώτα σημεία τοξικότητας, που αφορούν σε μυικές κράμπες, αρκετούς μήνες αργότερα.

Παρόμοια είναι τα στοιχεία και για την βιταμίνη Ε.

Η βιταμίνη Α, έχει περιορισμό για κάτω από 10.000 iu ημερησίως κατά την διάρκεια της κύησης στην ενεργή της μορφή, ως ρετινόλη. Φαίνεται επίσης ότι από ένα σημείο και μετά, μειώνει την αποτελεσματικότητα της βιταμίνης D. Αυτός είναι και ο λόγος που οι μεγαλύτερες εταιρείες βιταμινών έχουν πλέον, είτε αφαιρέσει, είτε μειώσει δραματικά την ποσότητα ενεργής βιταμίνης Α που περιέχουν οι πολυβιταμίνες τους και χρησιμοποιούν την Α σε μορφή προβιταμίνης, β-καροτένη. Η β-καροτένη, ενεργοποιείται από το σώμα μόνο εφόσον χρειάζεται, διαφορετικά παραμένει αδρανής και στη συνέχεια αποβάλλεται. 

 

Οι θάνατοι από βιταμίνες είναι μηδενικοί, ακόμα και μετά από ηθελημένη απόπειρα δηλητηρίασης.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς στη λήψη φαρμάκων, ενώ φοβούνται τυχόν παρενέργειες των βιταμινών. 

Αυτό πιθανόν οφείλεται εν μέρη στο γεγονός, ότι υπάρχει η αίσθηση ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν ελέγχονται. Ωστόσο, τα συμπληρώματα διατροφής ελέγχονται και ρυθμίζονται μέσα από ένα αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο, τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη. 

Οι θάνατοι από βιταμίνες είναι μηδενικοί, ακόμα και μετά από ηθελημένη απόπειρα δηλητηρίασης, ενώ οι ετήσιοι θάνατοι από παρενέργειες σωστά λαμβανόμενης φαρμακευτικής αγωγής, ανέρχονται σε πάνω από εκατό χιλιάδες ετησίως μόνο στις ΗΠΑ και μόνο σε νοσηλευόμενους ασθενείς.

Όταν αναφερόμαστε σε βιταμίνες και μικροθρεπτικά συστατικά, πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι αυτό δεν συμπεριλαμβάνει συμπληρώματα και ορμόνες που λαμβάνονται πολλές φορές για την ενίσχυση των αθλητικών επιδόσεων. Αυτά είναι στην πραγματικότητα ισχυρές φαρμακευτικές ενώσεις και όχι θρεπτικά συστατικά, που συμπληρώνουν την διατροφή μας. Αυτές οι ενώσεις πράγματι συνδέονται με κινδύνους για την υγεία.


Ανίχνευση των Ελλείψεων σε Θρεπτικά Συστατικά 
   
Σήμερα η διενέργεια ειδικών εξετάσεων είναι ένα σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο για το γιατρό στην ανιχνεύση ελλείψεων και ανεπαρκειών σε βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά. 

Οι συγκεκριμένες αναλύσεις μετρούν χημικές αντιδράσεις του οργανισμού, όπου συμμετέχουν μικροθρεπτικά συστατικά και επιτρέπουν στο γιατρό την εξατομικευμένη αναπλήρωση των ελλείψεων κάθε ατόμου με ακρίβεια και ασφάλεια.   


 

---

Προγραμματισμός Εξετάσεων & Ραντεβού  

 

 

---

 

Βιβλιογραφία

1. Understanding Empty Calories. Harvard Medical School 
2. Leitch, I. (1942) The evolution of dietary standards. Nutr. Abs. Rev. 11:509-521   
3. History of Nutrition Standars
4. New RDAs 
5. Πώς γίνεται να λιμοκτονούμε τρώγοντας περισσότερο; 
6. Vitamin & Mineral Safety Council for Responsible Nutriiton
7. onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1753-4887.2008.00102.x/full 
8. en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_poisoning#cite_note-5
9. Dietary Supplements - Safe, Beneficial and Regulated 
10. www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/what-should-you-eat/vitamins/
11. Incidence of Adverse Drug Reactions in Hospitalized Patients 
12. 2018 Annual Report of the American Association of Poison Control Centers’ National Poison Data System (NPDS): 36th Annual Report David D. Gummin et. al. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/15563650.2019.1677022