ΣΑΝΤΟΥΡΙ : ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ
Το σαντούρι- Προέλευση
Το σαντούρι είναι έγχορδο, κρουστό, επίπεδο μουσικό όργανο. Το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη ψαλτήριον μέσω της περσικής γλώσσας (σαντούρ) ψαλτήρι. Πρόκειται για αρχαίο μουσικό όργανο που επινοήθηκε πιθανόν στην Περσία. Η ευρύτερη διάδοση του σαντουριού στον Ελλαδικό χώρο οφείλεται στην άφιξη του κύματος των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας, μετά την καταστροφή του '22.
Ειδικότερα, στη Λέσβο, η παρουσία του σαντουριού ήταν κυρίαρχη από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Το μουσικό σχήμα που κυριάρχησε ήταν οι πολυμελείς ορχήστρες που αντλούσαν τα μουσικά τους πρότυπα από την απέναντι Μικρασιατική ακτή, κυρίως δε την περιοχή της Σμύρνης και του Αϊβαλιού. Η βάση της ορχήστρας ήταν το βιολί και το σαντούρι, τα λεγόμενα «σαντουροβιόλια».
Πρώτη αναφορά για το σαντούρι στη Λέσβο εντοπίζεται στο βιβλίο του Γάλλου μηχανικού De Launay «Κοντά στους Έλληνες της Τουρκίας» (Παρίσι 1897). Στη περιγραφή των χορών της Κυριακής στην Αγία Παρασκευή, ζωντανεύει το γλέντι όπου «τρεις μουσικοί φτάνουν στη σειρά παίζοντας. Ο πρώτος ένα μαντολίνο που λέγεται λαγούτο, ο δεύτερος ένα όργανο με τεντωμένες χορδές που το χτυπούν με δυο σφυράκια, το σαντούρι, και ο τρίτος ένα βιολί». Το σαντούρι, απ' τα πιο αγαπημένα όργανα των Μυτιληνιών, πλούτιζε και «ξεκούραζε» μαζί με το βιολί, τη κομπανία των «φυσερών». Πολλοί λοιπόν είναι και οι σαντουριέρηδες.
Κατασκευή
Κατασκευάζεται κυρίως από ξύλο ελάτης. Έχει επένδυση από σφενδάμι και οξυά. Έχει σχήμα τραπεζοειδές επί του οποίου φέρονται οριζοντίως και επάλληλα 100/105 μεταλλικές χορδές, ανά τρείς, τέσσερις η πέντε για κάθε φθόγγο αποδίδοντας έτσι 41 νότες, με τις οποίες μεγαλύτερο μήκος στο άνω μέρος και μικρότερες στο κάτω. Οι χορδές του οργάνου αυτού χορδίζονται με ειδικά μεταλλικά κλειδιά που φέρονται συνηθέστερα στην δεξιά μεριά του οργάνου και οι οποίες κρούονται με ξύλινα ραβδιά που ονομάζονται μπαγκέτες
Το σαντούρι χρησιμοποιείται κυρίως στην παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας και άλλων χωρών της Εγγύς Ανατολής. Οι πιο έμπειροι και γνώστες του αντικειμένου κατασκεύασαν οι ίδιοι το όργανό τους. Χάρη στις τεχνικές και εκφραστικές του δυνατότητες (όργανο μελωδικό και πολυφωνικό), αποτελεί μέρος μουσικών σχημάτων τόσο στην Ηπειρωτική Ελλάδα όσο και στην νησιωτική χώρα.
Τεχνική παιξίματος
Παίζεται πάνω στα πόδια του οργανοπαίχτη, ή ακουμπισμένο πάνω σε ένα ειδικά κατασκευασμένο τραπέζι, ή κρεμασμένο στο λαιμό του εκτελεστή. Ο ήχος του είναι αρκετά δυνατός και παράγεται με το χτύπημα των χορδών. Οι μπαγκέτες κρατιούνται με τη βοήθεια του αντίχειρα, ανάμεσα στο δείκτη και το μεσαίο δάχτυλο και το παίξιμο γίνεται κυρίως με τον καρπό. Το σαντούρι μπορεί να παράγει μια μεγάλη ποικιλία σε ηχητικές αποχρώσεις, μελωδικά στολίδια και ρυθμικά σχήματα.
Στο
Μουσικό Σχολείο Μυτιλήνης, διδάσκεται
το σαντούρι από το 1994 ως όργανο επιλογής.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του
ηχοχρώματος και της τεχνικής του
σαντουριού αναδεικνύεται στον παρακάτω
σύνδεσμο. Το μουσικό απόσπασμα «Εμβατήριο
Σμύρνης» είναι από την τελική συναυλία
του Μουσικού σχολείου το 2018,στο Δημοτικό
Θέατρο Μυτιλήνης, με τη συμμετοχή του
συνόλου των σαντουριών του Λυκείου.
https://www.youtube.com/watch?v=VHV7JQZWbEU
Αφεντούλα Κωσταντέλου (Β τάξη Λυκείου Μουσικού Σχολείου Μυτιλήνης)
Πηγές
Μουσική Β γυμνασίου, βιβλίο μαθητή, κεφάλαιο 6, Ο γύρος της Ελλάδας
https://www1.aegean.gr/culturelab/music-pract_gr.htm
https://www.topoikaitropoi.gr/paradosiaki-mousiki/santouri/